ಇಳೆಯ ಮಹಾಮಹಿಳೆ-ಅಕ್ಷರದವ್ವ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಪುಲೆ

ನೆಲದನುದಿ ವಿಶೇಷ,

“ಹೋಗಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯಿರಿ.ಕಠಿಣ ಶ್ರಮ ಹಾಕಿ.ವಿವೇಕ ಮತ್ತು ಜ್ಞಾನ ಗಳಿಸಿ.ಸ್ವಾವಲಂಬಿಗಳಾಗಿ. ಜ್ಞಾನವಿಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ಉಳಿದಿದ್ದೆಲ್ಲವೂ ಕಳೆದು ಹೋಗುತ್ತದೆ.ವಿದ್ಯೆ ಇಲ್ಲದಿದ್ದರೆ ನಾವು ಪ್ರಾಣಿಗಳಂತಾಗುತ್ತೇವೆ.ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಸುಮ್ಮನೆ ಕೂರಬೇಡಿ. ಹೋಗಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆಯಿರಿ”

ಇವು 19ನೇ ಶತಮಾನದ ಆದಿ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ಗೋಡೆಗಳ ನಡುವೆ ನಲುಗಿ ಹೋಗಿದ್ದ ಮಹಿಳೆಯರ ಮನೋಭೂಮಿಕೆಯನ್ನು ಜಾಗೃತಗೊಳಿಸಿದ ಸಿಡಿಲ ನುಡಿಗಳು. ಈ ನುಡಿಗಳೊಡತಿ ಅಕ್ಷರದವ್ವ, ಕ್ರಾಂತಿ ಜ್ಯೋತಿ, ದೇಶದ ಮೊದಲ ಮಹಿಳಾ ಶಿಕ್ಷಕಿ, ಅಶಿಕ್ಷಿತರ ಪಾಲಿನ ನಿಜ ಸರಸ್ವತಿ, ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಭದ್ರಬುನಾದಿ ಹಾಕಿದ ವೀರ ವನಿತೆ, ಬಾಲ್ಯ ವಿವಾಹ-ಸತಿ ಸಹಗಮನ ಪದ್ಧತಿ-ಕೇಶ ಮುಂಡನದಂತಹ ಅನಿಷ್ಟ ಪದ್ದತಿಗಳ ವಿರುದ್ಧ ನಿರಂತರ ಹೋರಾಟ ಮಾಡಿದ ಧೀರೆ, ಧೀಮಂತೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಪುಲೆ.

ಇಂದು ಆ ಕ್ರಾಂತಿಜ್ಯೋತಿ ಜನಿಸಿದ ಭಾಗ್ಯದಿನ. ಇಡೀ ಭಾರತ ಇಂದು ಅವರ 192 ನೇ ಜಯಂತಿಯನ್ನು ಅಭಿಮಾನದಿಂದ ಆಚರಿಸುತ್ತಿದೆ.

ಬಾಲ್ಯ ವಿವಾಹ-ಪತಿಯೇ ಗುರು

ಜನವರಿ 3, 1831ರಲ್ಲಿ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದ ನೈಗಾಂವ್ ಹಳ್ಳಿಯ ಅತ್ಯಂತ ಹಿಂದುಳಿದ ಮಾಲಿ ಸಮುದಾಯದ ರೈತ ಕುಟುಂಬದಲ್ಲಿ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ಜನನವಾಗುತ್ತದೆ. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ತಂದೆ ಖಂಡೋಜಿ ನವ್ಸೆ ಪಾಟೀಲ ಮತ್ತು ತಾಯಿ ಲಕ್ಷ್ಮೀಬಾಯಿ. ಬದುಕು ಆರಂಭವಾಗುವ ಮುನ್ನವೇ ಆಡಿ ನಲಿದಾಡಬೇಕಾದ ಹುಡುಗಿ ವಿವಾಹ ಜೀವನಕ್ಕೆ ಅಡಿಯಿಡಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಬಾಲಕಿ ಸಾವಿತ್ರಿ ಕೇವಲ 9ನೆಯ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಇರುವಾಗಲೇ 13 ವರ್ಷದ ಜ್ಯೋತಿರಾವ್ ಫುಲೆ ಅಂದರೆ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಪುಲೆ ಅವರೊಂದಿಗೆ ಬಾಲ್ಯ ವಿವಾಹವಾಗುತ್ತದೆ. ಆಕೆಗೆ ಓದುವ ಅವಕಾಶವೇ ಸಿಕ್ಕಿರಲಿಲ್ಲ.ಅದು ಆಗಿನ ಕಾಲಘಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಸಾಮಾನ್ಯ ವಿಷಯವೂ ಆಗಿತ್ತು. ಓದು ಕೇವಲ ಕೆಲವೇ ಕೆಲವರ ಹಕ್ಕೆನ್ನುವಂತೆ ಸಮಾಜ ವರ್ತಿಸುತ್ತಿತ್ತು.

ಶಿಕ್ಷಣದ ಮೂಲಕವೇ ಸಾಮಾಜಿಕ ಅಸಮಾನತೆಯನ್ನು ತೊಡೆದುಹಾಕಬಹುದು ಎಂದು ಬಲವಾಗಿ ನಂಬಿದ್ದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ಪತಿ ಜ್ಯೋತಿಭಾ ಮೊದಲು ತಮ್ಮ ಪತ್ನಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಕಲಿಸಲು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಕಲಿಸಲು ಅಸಾಧ್ಯ ಎಂಬುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ, ತಾವು ಹೊಲದಲ್ಲಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುವಾಗ ಬುತ್ತಿ ಹೊತ್ತು ತರುತ್ತಿದ್ದ ಪತ್ನಿಗೆ ಅಲ್ಲಿಯೇ ಮರದ ನೆರಳಿನಲ್ಲಿ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಮಾಡಿಸತೊಡಗಿದರು. ಈ ವಿಷಯವನ್ನು ತಿಳಿದ ಅವರ ಪೋಷಕರು ಮನೆಯಿಂದಲೇ ಹೊರಗೆ ಹಾಕುವ ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಕಿದರೂ ಅದಕ್ಕೆ ಜಗ್ಗದೇ, ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ಕೊಡಿಸುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ದಲಿತರ ಏಳ್ಗೆಗೆ ಪಣತೊಟ್ಟರು.

ಮನೆಯನ್ನೇ ಪಾಠಶಾಲೆಯನ್ನಾಗಿಸಿದ ದಿಟ್ಟೆ
ಮದುವೆಯ ನಂತರವೂ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಅವರು ತಮ್ಮ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸವನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿದರು. ಜೊತೆಗೆ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ತಮ್ಮ ಪತ್ನಿಗೆ ಆರಂಭಿಕ ಶಿಕ್ಷಣವನ್ನು ಸ್ವತಃ ತಾವೇ ನೀಡಿದರು. ನಂತರ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರನ್ನು 1847ರಲ್ಲಿ ಪುಣೆಯಲ್ಲಿದ್ದ ನಾರ್ಮನ್ ಶಿಕ್ಷಕ ತರಬೇತಿ ಸಂಸ್ಥೆಗೆ ಸೇರಿಸಿದರು. ಕೇವಲ 17 ವರ್ಷದೊಳಗೆ ಶಿಕ್ಷಕಿ ತರಬೇತಿಯನ್ನು ಪಡೆದ ಸಾಧನೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಮಾಡಿದರು. ನಂತರ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರು ಪುಣೆಯ ಮಹರವಾಢದಲ್ಲಿ, ತಮ್ಮ ಚಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಗುಣಾಬಾಯಿಯೊಂದಿಗೆ ಜೊತೆಗೂಡಿ ಮನೆಯಲ್ಲಿಯೇ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ಕೊಡಲು ಆರಂಭಿಸಿ ದೇಶದ ಪ್ರಪ್ರಥಮ ಮಹಿಳಾ ಶಿಕ್ಷಕಿ ಎಂಬ ಹೆಗ್ಗಳಿಕೆಗೆ ಪಾತ್ರರಾದರು.

ಕೇವಲ 9 ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಆ ಪಾಠಶಾಲೆ ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹಂತ ಹಂತವಾಗಿ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯರ ಸಂಖ್ಯೆ ಏರುತ್ತಾಹೋಗಿ 25ರ ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ತಲುಪಿದಾಗ ಅದರಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾಗಿ 1848ರಲ್ಲಿ ಮತ್ತೆ ಸಗುಣಾಬಾಯಿ ಅವರ ಜೊತೆಗೂಡಿ, ಭೀಡೆವಾಡದಲ್ಲಿ ಭಾರತದ ಪ್ರಥಮ ಬಾಲಕಿಯರ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ದಾಖಲೆಯನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು. ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಬಾಲಕಿಯರಿಗಾಗಿಯೇ ಪುಣೆಯಲ್ಲಿ ಮೂರು ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದಾಗ ಅಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿಯೇ ಸುಮಾರು 150 ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿಯರು ಈ ಶಾಲೆಗೆ ದಾಖಲಾಗಿದ್ದದ್ದು ಗಮನಾರ್ಹವಾಗಿತ್ತು.

ದಮನಿತರಿಗೆ ದೈರ್ಯ ತುಂಬಿದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರ ಬೋಧನೆ

ಉಳಿದೆಲ್ಲಾ ಶಾಲೆಗಳಿಗಿಂತಲೂ ಇವರ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಪಠ್ಯ ಮತ್ತು ಬೋಧನಾ ಕ್ರಮ ವಿಭಿನ್ನವಾಗಿದ್ದು, ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳನ್ನು ಶಾಲೆಗೆ ಆಕರ್ಷಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಅವರಿಗೆ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿನಿ ವೇತನ ನೀಡುವ ಮೂಲಕ ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಹಿಂದುಳಿದವರೂ ಸಹಾ ಶಾಲೆಗೆ ಸೇರಲಾರಂಭಿಸಿದರು. ಇದರ ಜೊತೆಗೆ ಅಂದಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪ್ರಷ್ಯರೆಂದು ಪರಿಗಣಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಮಾಂಗ್ ಮತ್ತು ಮಹರ್ ಜಾತಿಯ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅವರ ಮಕ್ಕಳನ್ನೂ ತಮ್ಮ ಶಾಲೆಗೆ ಸೇರಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದರು. ಶಿಕ್ಷಣದ ಮಹತ್ವದ ಬಗ್ಗೆ ಪೋಷಕರಲ್ಲಿ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸುವ ಸಲುವಾಗಿ ಪೋಷಕ-ಶಿಕ್ಷಕರ ಸಭೆಗಳನ್ನು ನಡೆಸುತ್ತಿದ್ದದ್ದಲ್ಲದೇ, ಪಠ್ಯೇತರ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಿಗೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹ ನೀಡುವುದರ ಜೊತೆಗೆ ಇಂಗ್ಲಿಷ್ ಭಾಷೆಯನ್ನು ಕಲಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಹೆಚ್ಚಿನ ಒತ್ತು ನೀಡಲಾಗಿತ್ತು. ಈ ಮಹತ್ತರ ಬದಲಾವಣೆಯಿಂದಾಗಿ ಇವರ ಶಾಲೆಯಲ್ಲಿ ಕಲಿಯುತ್ತಿದ್ದ ಹುಡುಗಿಯರ ಸಂಖ್ಯೆ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪುಣೆಯ ಸರ್ಕಾರಿ ಶಾಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಓದುತ್ತಿದ್ದ ಹುಡುಗರ ಸಂಖ್ಯೆಗಿಂತಲೂ ಹೆಚ್ಚಾಗಿತ್ತು ಎಂದರೆ ಅವರ ಶಾಲೆಯ ಮಹತ್ವದ ಅರಿವಾಗುತ್ತದೆ.

ಸಗಣಿಯೆರಚಿದರೂ ಸಂತಸದಿಂದ ಪಾಠ ಮಾಡಿದ ಅಕ್ಷರದೇವತೆ

ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಮತ್ತು ದಮನಿತರಿಗೆ ಶಿಕ್ಷಣ ನೀಡುತ್ತಿದ್ದ ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳ ಪ್ರಯತ್ನ ಪಟ್ಟಭದ್ರರ ಕೆಂಗಣ್ಣಿಗೆ ಗುರಿಯಾಗಿ ಇವರ ಬಗ್ಗೆ ವಯಕ್ತಿಕವಾಗಿ ಅಪಪ್ರಚಾರವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ವಿದ್ಯೆ ಕಲಿತಿದ್ದರಿಂದ ಅವಳ ಗಂಡ ಅಕಾಲಿಕ ಮರಣ ಹೊಂದುತ್ತಾನೆ. ಅವಳು ಮಾಡಿರುವ ಈ ಪಾಪದಿಂದಾಗಿ ಅವಳು ತಿನ್ನುವ ಅನ್ನ ಹುಳುಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಡುತ್ತದೆ. ವಿದ್ಯೆ ಕಲಿತ ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳು ಮನೆಯವರ ಹಿಡಿತಕ್ಕೆ ಸಿಗದೇ ಹೋಗುತ್ತಾರೆ ಎಂಬ ಆರೋಪಗಳನ್ನು ಬಾಣಗಳು ಸಾವಿತ್ರಿಯವರ ಮೇಲೆರಗತೊಡಗಿದವು. ಆದರೆ ಈ ಎಲ್ಲಾ ಗೊಡ್ಡು ಬೆದರಿಕೆಗಳಿಗೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರು ಮಣಿಯದಿದ್ದಾಗ, ಅವರನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಕೆಟ್ಟ ಭಾಷೆಗಳಲ್ಲಿ ನಿಂದಿಸತೊಡಗಿದರು. ಹಲವಾರು ಬಾರಿ ದೈಹಿಕ ಹಲ್ಲೆಯನ್ನೂ ಮಾಡಲಾಗಿತ್ತು.
ಇದರ ಮುಂದುವರೆದ ಭಾಗವಾಗಿ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಆಕೆಯ ಮೇಲೆ ಸಗಣಿ, ಮೊಟ್ಟೆ, ಟೊಮ್ಯಾಟೋ ಮತ್ತು ಕಲ್ಲುಗಳನ್ನು ಎಸೆದು ಅಪಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾಗ ಮಾನಸಿಕವಾಗಿ ಕುಗ್ಗಿಹೋಗಿದ್ದಳಾದರೂ ಅವಳ ಛಲ ಮತ್ತಷ್ಟು ಗಟ್ಟಿಯಾಗತೊಡಗಿತ್ತು. ಆಕೆಗೆ ಅವರ ಪತಿ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಅವರು ಇನ್ನು ಮುಂದೆ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗುವಾಗ ಚೀಲದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಸೀರೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಂಡು ಹೋಗಲು ಸೂಚಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೇ, ಈ ರೀತಿಯಾಗಿ ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿಗಳು ಅವರ ಮೇಲೆ ಹಲ್ಲೆ ಮಾಡಿದಾಗ ಶಾಲೆಗೆ ಹೋಗಿ ಕೊಳಕಾದ ಸೀರೆಯನ್ನು ಬದಲಿಸಿಕೊಂಡು ಕೆಲಸವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಬೇಕೆಂದು ಧೈರ್ಯವನ್ನು ತುಂಬುತ್ತಿದ್ದರು!

ಈ ರೀತಿಯ ಆಕ್ರಮಣಕ್ಕೆ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಹೆದರುತ್ತಿದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರು ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ಅವಮಾನಿಸುತ್ತಿದ್ದವರಿಗೆ ನಿಮ್ಮೀ ಪ್ರತಿಭಟನೆ ನನಗೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಸ್ಫೂರ್ತಿಯನ್ನು ತುಂಬುತ್ತಿರುವ ಕಾರಣ, ನಿಮಗೆ ದೇವರು ಒಳ್ಳೆಯದನ್ನು ಮಾಡಲಿ ಎಂದು ಹೇಳಿದಾಗ ಆದಕ್ಕೂ ಜಗದ್ದೇ ಹೋದಾಗ, ದಂಡ ದಶಗುಣಂ ಎಂಬಂತೆ ಅದೊಮ್ಮೆ ಪುಣೆಯಲ್ಲಿ ತಮಗೆ ತೊಂದರೆ ಕೊಟ್ಟವನೊಬ್ಬನಿಗೆ ಸಾವಿತ್ರಿ ಬಾಯಿಯವರು ಕಪಾಳ ಮೋಕ್ಷ ಮಾಡಿದ ನಂತರವೇ ಅವರಿಗೆ ತೊಂದರೆ ಕೊಡುವುದು ನಿಂತಿತು.

ಹಠಬಿಡದೆ ಹದಿನೆಂಟು ಶಾಲೆಗಳ ಸ್ಥಾಪನೆ

ಸುಮ್ಮನಾಗದ ಸಂಪ್ರದಾಯವಾದಿಗಳು ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಈ ಸಾಮಜಿಕ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಶಾಸ್ತ್ರದ ವಿರುದ್ದವಾಗಿದೆ ಎಂಬ ನೆಪವೊಡ್ಡಿ ಅವರ ಪೋಷಕರ ಮೇಲೆ ಒತ್ತಡ ಹೇರಿ ಆ ದಂಪತಿಗಳನ್ನು ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರಗೆ ಹಾಕುವುದರಲ್ಲಿ ಸಫಲರಾದರು. ಹೀಗೆ ಮನೆಯಿಂದ ಹೊರತಳ್ಳಲ್ಪಟ್ಟ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಅವರ ಸ್ನೇಹಿತರಾಗಿದ್ದ ಉಸ್ಮಾನ್ ಶೇಕ್ ಕುಟುಂಬ ಆಶ್ರಯ ನೀಡಿತು. ಅವರ ಸಹಾಯದಿಂದಾಗಿ 1848ರಿಂದ 1852ರಷ್ಟರಲ್ಲಿ ಜ್ಯೋತಿಭಾ ಮತ್ತು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಪುಲೆ ದಂಪತಿಗಳು ಮಹಿಳೆಯರಿಗಾಗಿಯೇ ಒಟ್ಟು 18 ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ್ದರು.

ಸರ್ಕಾರದ ಸನ್ಮಾನವನ್ನು ಪತ್ನಿಗರ್ಪಿಸಿದ ಜ್ಯೋತಿಭಾ

1852ರಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಹಲವಾರು ಮಹತ್ತರ ಸಾಧನೆಗಳನ್ನು ಸಾದಿಸಿದ್ದನ್ನು ಗುರುತಿಸಿದ ಅಂದಿನ ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಸರ್ಕಾರ ಜ್ಯೋತಿಬಾರವರವನ್ನು ಸನ್ಮಾನಿಸುವ ಕಾರ್ಯಕ್ರಮ ಏರ್ಪಡಿಸಿತು. ಆದರೆ ಅವರು ತಮ್ಮ ಪತ್ನಿಯವರನ್ನು ವೇದಿಕೆ ಮೇಲೆ ಕರೆದು, ನಿಜ ಹೇಳ ಬೇಕೆಂದರೆ, ಈ ಅಭಿನಂದನೆಗೆ ನನಗಿಂತ ನೀನೇ ಅರ್ಹಳು. ನಾನು ಹಲವಾರು ಕಡೆ ಶಾಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಲು ಕಾರಣಕರ್ತನಾದರೂ, ಆ ಎಲ್ಲಾ ಶಾಲೆಗಳ ಬೆಳವಣಿಗೆಯ ಹಾದಿಯಲ್ಲಿ ಎದುರಾದ ಎಲ್ಲಾ ಸಂಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ನೀನು ಧೈರ್ಯದಿಂದ ಎದುರಿಸಿದ್ದಲ್ಲದೇ ಆ ಶಾಲೆಗಳಿಗೆ ಹೊಸ ರೂಪ ಮತ್ತು ಚೈತನ್ಯವನ್ನು ತುಂಬಿರುವೆ. ಹಾಗಾಗಿ ಇದು ನನ್ನ ಮನಃಪೂರ್ವಕ ಅಭಿನಂದನೆಗಳು ಎನ್ನುತ್ತಾ ತಮಗೆ ಗೌರವದಿಂದ ಸಮರ್ಪಿಸಿದ್ದ ಶಾಲನ್ನು ತಮ್ಮ ಮಡದಿಗೆ ಹೊದಿಸಿದಾಗ ಇಡೀ ಸಭೆಗೆ ಸಭೆಯೇ ಎದ್ದು ನಿಂತು ಕರತಾಡನದೊಂದಿಗೆ ಆ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಗೌರವ ಸೂಚಿಸಿತ್ತು. ಅದೇ ಸಮಾರಂಭದಲ್ಲಿಯೇ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರೂ ಸಹ “ಅತ್ಯುತ್ತಮ ಶಿಕ್ಷಕಿ” ಎಂಬ ಗೌರವಕ್ಕೆ ಪಾತ್ರರಾದರು.

ಕ್ರಾಂತಿಜ್ಯೋತಿಯಿಂದ ಶೈಕ್ಷಣಿಕ ಕ್ರಾಂತಿ

ಮುಂದೆ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಹಾಗೂ ಜ್ಯೋತಿಭಾ ದಂಪತಿಗಳು ಶಿಕ್ಷಣ ವಂಚಿತ ಕೃಷಿಕ ಮತ್ತು ಕಾರ್ಮಿಕ ವರ್ಗದ ಮಹಿಳೆಯರು ಮತ್ತು ಅವರ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ 1855ರಲ್ಲಿ ರಾತ್ರಿ ಶಾಲೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಸಬಲರಲ್ಲದವರಿಗೂ ಶಿಕ್ಷಣಕ್ಕೆ ಉತ್ತೇಜನ ಕೊಡಲು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಾದ್ಯಂತ ಒಟ್ಟು 52 ಉಚಿತ ವಸತಿ ನಿಲಯಗಳನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿ ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಕ್ರಾಂತಿಯ ಕಹಳೆ ಮೊಳಗಿಸಿದರು.

ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಸಮಾಜದ ಮೂಲಕ ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆ

ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ಶಿಕ್ಷಣದೊಂದಿಗೆ ತಮ್ಮ ಕೆಲಸವನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿದ ಈ ದಂಪತಿಗಳು ನಂತರದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಸಾಮಾಜಿಕ ಪರಿವರ್ತನೆಯಲ್ಲಿ ಸಕ್ರಿಯವಾಗಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು. ಸೆಪ್ಟೆಂಬರ್ 24, 1873ರಲ್ಲಿ “ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಸಮಾಜ” ಎಂಬ ಸಂಸ್ಥೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿ ಅದರ ಮೂಲಕ ಎಲ್ಲ ಜಾತಿ, ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ವರ್ಗದವರನ್ನು ಸದಸ್ಯರನ್ನಾಗಿಸಿ, ಸಮಾಜ ಸುಧಾರಣೆಗೆ ನಾಂದಿ ಹಾಡಿದರು. ಈ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಮದುವೆಯನ್ನು ಆರಂಭಿಸಿ, ತನ್ಮೂಲಕ ವರದಕ್ಷಿಣೆ ಇಲ್ಲದೇ, ಪುರೋಹಿತರ ಸಾರಥ್ಯವಿಲ್ಲದೆ, ಮದುವೆಯಾಗುವ ದಂಪತಿಗಳು ಶಿಕ್ಷಣ ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ಪ್ರತಿಜ್ಞೆಯನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುವಂತಹ ಪದ್ದತಿಯನ್ನು ರೂಢಿಗೆ ತಂದರು. ಅನೇಕರ ವಿರೋಧಗಳ ನಡುವೆಯೂ ಕೂಡ ವಿಧವೆಯರ ವಿವಾಹವನ್ನು ಆಯೋಜಿಸಿದರು. ಸರಳ ವಿವಾಹವನ್ನು ಪ್ರಚುರಪಡಿಸಿ ಪ್ರೇರಣೆಯಾದರು. ತಮ್ಮ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಮೂಲಕ ವಿಧವೆಯರ ಮಕ್ಕಳನ್ನು ದತ್ತು ಪಡೆದುಕೊಂಡು ಜೊತೆಗೆ ವಿಧವೆಯರಿಗೆ ಮತ್ತು ಅನಾಥ ಮಕ್ಕಳಿಗಾಗಿ ಆಶ್ರಮ ತೆರೆದರು. ವಿಧವೆಯರ ಕೇಶ ಮುಂಡನದ ವಿರುದ್ಧ ಕ್ಷೌರಿಕರಿಂದಲೇ ಬಹಿಷ್ಕಾರವನ್ನು ಮಾಡಿಸುವ ಮೂಲಕ ವಿಶಿಷ್ಟವಾದ ಪ್ರತಿಭಟನೆಯನ್ನು ನಡೆಸಿದರು. ಅದೇ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಅಸ್ಪ್ರಶ್ಯರಿಗೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಕುಡಿಯುವ ನೀರಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಇಲ್ಲದಿರುವುದನ್ನು ಗಮನಿಸಿ ತಮ್ಮ ಮನೆಯಂಗಳದಲ್ಲಿಯೇ ಬಾವಿ ತೋಡಿಸಿ ಅವರಿಗೆ ನೀರಿನ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಕಲ್ಪಿಸಿದ್ದರು.

ದತ್ತು ಮಗನನ್ನೇ ಡಾಕ್ಟರ್ ಮಾಡಿದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ದಂಪತಿ

ಸಮಾಜೋಪಯೋಗಿ ಕಾರ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ತಮ್ಮನ್ನು ತಾವು ಅರ್ಪಿಸಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಫುಲೆ ದಂಪತಿಗಳಿಗೆ ಮಕ್ಕಳಿರಲಿಲ್ಲ. ಕಾರಣ ದಂಪತಿಗಳು ಒಬ್ಬ ವಿಧವೆಗೆ ಜನಿಸಿದ ಯಶವಂತ ರಾವ್ ಎಂಬ ಬಾಲಕನನ್ನು ದತ್ತು ಪಡೆದು, ಅವನಿಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ವಿದ್ಯಾಭ್ಯಾಸ ಓದಿಸಿ ವೈದ್ಯನನ್ನಾಗಿಸಿದರು. ಮುಂದೆ ಯಶವಂತ್ ಸಹಾ ಅಂತರ್ಜಾತಿಯ ವಿವಾಹವಾಗುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಸಂಸ್ಥೆಯ ಸಂಪ್ರದಾಯವನ್ನು ಮುಂದುವರೆಸಿಕೊಂಡು ಹೋದನು.

ಪತಿಯ ಚಿತೆಗೆ ಪತ್ನಿಯಿಂದ ಅಗ್ನಿಸ್ಪರ್ಶ

1890ರಲ್ಲಿ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಅವರು ಇಹಲೋಕಯಾತ್ರೆ ಮುಗಿಸಿದರು. ಇದು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರನ್ನು ದೃತಿಗೆಡಿಸಿದರೂ ಪತಿಯು ತುಂಬಿದ ದೈರ್ಯ,ಸ್ಥೈರ್ಯ ಅವರಿಗೆ ಅಂತರಂಗದಿಂದ ಗಟ್ಟಿಯಾಗಿರುವಂತೆ ನೋಡಿಕೊಂಡಿತು. ಜೊತೆಗೆ ಜೀವನವನ್ನೇ ಮುಡಿಪಾಗಿಟ್ಟು ಕಟ್ಟಿಕೊಂಡಿದ್ದ ಸಿದ್ಧಾಂತವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಡಲಿಲ್ಲ. ಎಲ್ಲರ ವಿರೋಧಗಳ ನಡುವೆಯೂ ತಮ್ಮ ಪತಿಯ ಚಿತೆಗೆ ಸ್ವತಃ ತಾವೇ ಅಗ್ನಿಸ್ಪರ್ಶ ಮಾಡಿ ಒಂದು ಅಪರೂಪದ ನಿದರ್ಶನಕ್ಕೆ ಕಾರಣೀಭೂತರಾದರು. ಜೊತೆಗೆ ಸತ್ಯಶೋಧಕ ಸಮಾಜದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಮೇಲ್ವಿಚಾರಣೆಯನ್ನು ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರೇ ವಹಿಸಿಕೊಂಡರು.

ನಂಬಿದ ಸಿದ್ಧಾಂತಕ್ಕಾಗಿ ಬದುಕನ್ನೇ ಅರ್ಪಿಸಿದ ಮಹಾತಾಯಿ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ

1892ರಲ್ಲಿ ಇಡೀ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಕ್ಕೆ ಪ್ಲೇಗ್ ಮಹಾಮಾರಿ ಆವರಿಸಿತು. ಅದಕ್ಕೆ ತಕ್ಷಣವೇ ಸ್ಪಂದಿಸಿದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿಯವರು ತಮ್ಮ ವೈದ್ಯ ಮಗನೊಂದಿಗೆ ಒಂದು ಆಸ್ಪತ್ರೆ ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿ ಅಲ್ಲಿನ ರೋಗಿಗಳ ಆರೈಕೆಗೆ ತಮ್ಮನ್ನು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ತೊಡಗಿಸಿಕೊಂಡರು. ರೋಗಿಗಳಲ್ಲದೇ ಅವರ ಕುಟುಂಬವರ್ಗದವರು ಸೇರಿದಂತೆ ಪ್ರತಿ ದಿನ ಸುಮಾರು 2000 ಜನರಿಗೆ ಉಚಿತ ಊಟದ ವ್ಯವಸ್ಥೆ ಮಾಡಿಸಿದ್ದರು. ಜೊತೆಗೆ ಆ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಕಡು ಕನಿಷ್ಟ ಕಾರ್ಯವಾಗಿದ್ದಂತ ಕ್ಷಾಮದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣು ಮಕ್ಕಳು ತಮ್ಮ ದೇಹ ಮಾರಿಕೊಳ್ಳುವುದನ್ನು ತಪ್ಪಿಸಿ ಘನತೆಯಿಂದ ಬದುಕಲು ದಾರಿಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಿಕೊಟ್ಟರು.

ಇದೇ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ನಿರತರಾಗಿದ್ದಾಗ ಅದೊಂದು ದಿನ, 10 ವರ್ಷದ ಪ್ಲೇಗ್ ಪೀಡಿತ ಮಗುವೊಂದನ್ನು ಆಸ್ಪತ್ರೆಗೆ ಸ್ವತಃ ಎತ್ತಿಕೊಂಡು ಹೋಗುವಾಗ ಸಾವಿತ್ರಿಯವರಿಗೂ ಸೋಂಕು ತಗುಲಿತು. ಚಿಕಿತ್ಸೆ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಆದರೆ ಅದು ಪರಿಣಮಕಾರಿಯಾಗಲಿಲ್ಲ. 1897ರ ಮಾರ್ಚ್ 10ರಂದು ತಮ್ಮ 67 ನೇ ವಯಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ದಣಿವರಿಯದೆ ದಮನಿತರ ಬದುಕಿಗಾಗಿ ದುಡಿದ ಆ ದಿವ್ಯ ಚೇತನ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಪುಲೆ ತಮ್ಮ ಕೊನೆಯುಸಿರೆಳೆದರು.

ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಜನ್ಮದಿನ ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರದಲ್ಲಿ ಬಾಲಿಕಾ ದಿನ

ಸ್ವತಃ ಕವಯಿತ್ರಿಯಾಗಿದ್ದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆಯವರು “ಕಾವ್ಯ ಫುಲೆ” ಮತ್ತು “ಭವನ್ ಕಾಶಿ ಸುಭೋದ್ ರತ್ನಾಕರ್” ಎಂಬ ಎರಡು ಕಾವ್ಯಸಂಗ್ರಹವನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಿದ್ದಾರೆ. ತಮ್ಮ ಪತಿ ಜ್ಯೋತಿಬಾ ಅವರ ಭಾಷಣಗಳ ಸಂಗ್ರಹವನ್ನು ಸಂಪಾದಿಸಿ ಪ್ರಕಟಿಸುವ ಮೂಲಕ ತಮ್ಮ ಬದುಕಿನ ನಂತರವೂ ಅವರ ವಿಚಾರಗಳನ್ನು ಜಗತ್ತಿಗೆ ಅರ್ಪಿಸಿದ್ದಾರೆ.

ಶಿಕ್ಷಣ ಕ್ಷೇತ್ರದಲ್ಲಿ ಅಪಾರವಾದ ಸೇವೆಯನ್ನು ಸಲ್ಲಿಸಿದ್ದ ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆಯವರ ಸ್ಮರಣಾರ್ಥ ಪುಣೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯವನ್ನು 2015ರಲ್ಲಿ “ಸಾವಿತ್ರಿಬಾಯಿ ಫುಲೆ ಪುಣೆ ವಿಶ್ವವಿದ್ಯಾಲಯ” ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಅವರ ಜನ್ಮ ದಿನವಾದ ಜನವರಿ 3 ನ್ನು “ಬಾಲಿಕಾ ದಿನ್” ಎಂದು ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಾದ್ಯಂತ ಆಚರಿಸುವುದನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತರಲಾಯಿತು.